Ostrzeżenia Buffetta i de Soto

Już kilka lat temu Warren Buffett ostrzegał, że derywaty stanowią finansową broń masowej zagłady, a ich potencjalne skutki mogą być śmiertelne. Podobne obawy wyraził Hernando de Soto, autor „Tajemnicy kapitału”, który w nadmiernej emisji derywatów, sięgającej tryliona dolarów, upatruje źródeł obecnego kryzysu. Według niego, problem tkwi nie tylko w „złych długach”, ale przede wszystkim w wykreowanych na ich bazie instrumentach, które oderwały się od realnej wartości i zniszczyły zaufanie do pierwotnych aktywów.

Niewyobrażalne kwoty i ryzyko

Według danych Banku Rozliczeń Międzynarodowych, w połowie 2008 roku łączna rynkowa wartość kontraktów pochodnych, wystawionych na aktywa o wartości 683,7 bilionów dolarów, wynosiła około 20,4 bilionów dolarów. Wartość ta podwoiła się w ciągu zaledwie 14-15 miesięcy. Wcześniej, w latach 2002-2006, taki wzrost zajął inwestorom ponad 4,5 roku. Te dane pokazują nie tylko ogromną skalę rynku derywatów, ale także jego dynamiczny i niekontrolowany rozwój.

Wartość aktywów bazowych dla derywatów jest często trudna do wyobrażenia. Co istotne, zawarcie kontraktu pochodnego nie wymaga posiadania aktywu bazowego, przynajmniej w momencie jego zawarcia. To ułatwia spekulacje i zwiększa ryzyko. Przykładowo, można zawrzeć kontrakt na zakup lub sprzedaż określonej ilości ropy naftowej w przyszłości, nie posiadając jej fizycznie. Rozliczenie następuje poprzez wyrównanie różnicy w stosunku do ceny rynkowej w terminie rozliczenia. Podobnie można spekulować na kursach walut.

Skalę ryzyka można zobrazować na przykładzie wspomnianych danych z połowy 2008 roku: za cenę 20,4 bilionów dolarów strony kontraktów „kontrolowały” aktywa o wartości ponad 33 razy większej. Jeśli część tych pieniędzy została pożyczona, a spekulacje okazały się nietrafne, skutki są katastrofalne. Kto odda pieniądze stracone przez spekulanta? W małej skali nie jest to problemem, ale gdy zjawisko przybiera takie rozmiary, jak ostatnio, zagraża stabilności całego rynku, niszcząc zaufanie i wywołując panikę.

Rynki OTC i brak regulacji

Znaczna część kontraktów pochodnych jest zawierana na rynkach pozagiełdowych (over-the-counter, OTC), które są zwykle słabiej uregulowane. Niektórzy twierdzą, że to właśnie brak odpowiednich regulacji i nadzoru przyczynił się do niekontrolowanego rozwoju rynku derywatów i pogłębienia kryzysu finansowego. W obliczu obecnej sytuacji coraz częściej pojawiają się głosy, m.in. George’a Sorosa, wzywające do stworzenia międzynarodowego systemu nadzoru nad tym rynkiem.

Podsumowanie

Rynek instrumentów pochodnych stał się jednym z głównych tematów dyskusji na temat przyczyn i skutków kryzysu finansowego. Jego niekontrolowany rozwój, oderwanie od realnej gospodarki i brak odpowiednich regulacji doprowadziły do powstania bańki spekulacyjnej, której pęknięcie wstrząsnęło globalnym systemem finansowym. Wnioski płynące z tej sytuacji są jasne: konieczne jest wprowadzenie skutecznych mechanizmów nadzoru i regulacji, aby zapobiec podobnym kryzysom w przyszłości.